Ирэх жилээс Улаанбаатар хотод түүхий нүүрс оруулахгүй байх шийдвэрийг Засгийн газраас гаргасан. Ингэснээр Улаанбаатарын утаа 50 хувь буурна гэж үзэж байгаа юм. Энэ зорилгын хүрээнд угаасан нүүрсийг ашиглан сайжруулсан түлш үйлдвэрлэх компанийг "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ийг түшиглэн байгуулсан. Түүнчлэн өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард Толгойтод жилд 200 мянган тонн шахмал түлш үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэр ашиглалтад ороод буй. Дээрх үйлдвэрүүдэд тодорхой тооны шахмал түлш үйлдвэрлэж, утаа ихтэй гэр хорооллын зарим бүсэд борлуулж байгаа юм байна. Энэ талаар "Тавантолгойн түлш" ХХК-ийн Ахлах зөвлөх доктор, профессор Г.Бадамхатантай ярилцлаа. -Агаарын бохирдол ихтэй зарим бүсэд шахмал түлш борлуулж байгаа гэсэн. Одоогоор хэдэн тонныг борлуулаад байгаа вэ? -Сонгинохайрхан, Баян-хошуу, Дарь-Эх зэрэг агаарын бохирдол ихтэй бүсэд амьдардаг айл өрхийн өглөө, оройны галлагаанд туршилт хийх журмаар сайжруулсан түлшээ борлуулж байна. Бид одоогоор 700 тонныг тараагаад байна. -Танай түлшний талаар иргэд ямар сэтгэгдэлтэй байгаа вэ? -Бид түүхий нүүрстэй ижил үнээр, нэг шуудайндаа 25 килограммтай шахмал түлшийг 3,750 төгрөгөөр, нэг тонныг нь 150 мянган төгрөгөөр борлуулж байна. Манай түлшийг худалдаж аваад хэрэглэж байгаа хүмүүс "Багануурын хоёр шуудай нүүрстэй тэнцэж байна. Элч сайтай. Утаа тортог үнэхээр бага. Бага модоор ноцож байна. Өглөө хийхэд үдээс хойш хүртэл цогтой байдаг. Элбэг олддог бол сайн түлш" гэж хэлж байна. Зарим нь "Хаана байгаа нь мэдэгдэхгүй, олдохгүй байна" гэж ярьж байна. Бид зарим гэрээт борлуулагчтай гэрээ хийж байгаа. Тэд ойр хавийнхаа айлуудад тараах журмаар ажиллаж байна. Зарим боломжтой хүмүүс нь нэг дор хэд, хэдэн тонныг авъя гэдэг. Тэгэхгүйгээр олон айлд жигд хүртээх зорилго тавьж байгаа. Нэг тонн шахмал түлш хоёр сарын хэрэглээ. Тэгэхээр нэлээн олон айлд очсон гэсэн үг. Гол нь түлшээ хүмүүст таниулах зорилго тавьж ажиллаж байгаа. Сонгинохайрхан дүүргийн 28 дугаар хорооны Хөтөлийн буудал дээр ажиллаад 14 хоног болж байна. Хэрэглэж байгаа хүмүүсийн сэтгэлд нь нийцэж байгаа. -Танай үйлдвэр "ТЭЦ II цахилгаан станцын дэргэд үйл ажиллагаа явуулж байна. Жор техник, технологио гаргахын тулд нэлээн хугацаанд ажиллах шиг болсон. Энэ жил хэчнээн тонн шахмал түлш гаргахаар ажиллаж байна вэ? -Хуучин барьж байгаад дутуу орхисон үйлдвэр дээрээ бид засвар хийж, шугамыг нь сольсон. Түүнчлэн Ухаа-Хутагийн угаасан нүүрсээр шахмал түлш хийх орц жороо гаргахаар гурван cap ажиллаа. Би энэ ажлыг хариуцаж ахалсан. Өмнө нь манайд янз бүрийн шахмал түлш хийтээд хэрэглэж байсан шүү дээ. Үүнийг Багануур болон Налайхын нүүрсээр хийж байсан. Харин бидний одоо сонгож авч байгаа Ухаа-Хутагийн угаасан нүүрс бол дээрх хортой нүүрстэй харьцуулахад олон талаараа давуу чанартай. Тухайлбал, нүүрсэнд байдаг дэгдэмхий бодис гэж байдаг. Энэ дэгдэмхий бодисын хэмжээ 15 хувиас доош орчихвол олон улсын жишигт нийцсэн утаагүй түлш гэдэг ангилалд ордог юм. Тэгтэл Ухаа-Хутагийн угаасан нүүрс 20 хувийн дэгдэмхий агууЛамЖтайг Багануур, Налайхын нүүрсний дэгдэмхий бодис 47 хувийн агууламжтай байдаг. Түүнчлэн нүүрсэнд байдаг илчлэг чанар Ухаа-Хутагийн нүүрсэнд өндөр байдаг. Үнсний хэмжээ нь харьцангуй бага. Чийглэг бүүр бага байдаг. Ингээд бид Ухаа-Хутагийн нүүрсийг сонгон авч сайжруулсан шахмал түлш хийж байна. Өмнөх хийж байсан шахмал түлшнүүдээс ялгаатай нь олон улсын жишигт нийцсэн стандартад түшиглэж гаргаж байгаа учраас сайжруулсан шахмал түлш гэж нэр өгөөд байгаа юм. 30 гаруй төрлийн туршилт хийсэн. Мөн Солонгос болон Хятад Улс руу дээж явуулж туршсан. Манай түлшний үзүүлэлт 2014 онд батлагдсан Монгол Улсад мөрддөг шахмал түлшний стандартын зургаан үзүүлэлт, 2016 онд батлагдсан Утаа-ны стандартын дөрвөн үзүүлэлтийг маш сайн хангасан. Энэ түлш маань Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг 50-60 хувь бууруулна гэж бид үзээд байгаа. Одоо энэ түлшээ үйлдвэрлэж байна. Үйлдвэрлэж байгаа шугамын хүчин чадал энэ ондоо 80-100 мянган тонныг үйлдвэрлэнэ. 20-30 мянган айлын өвлийн хэрэгцээг хангах ёстой юм. Тэрнээс гадна жилдээ 200 мянган түлш үйлдвэрлэх үйлдвэр өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард ашиглалтад орсон. Үүний хажуугаар бас 200 мянган тоннын хүчин чадалтай үйлдвэр мөн Толгойтод баригдаж, он гараад ашиглалтад орно. Тэрнээс гадна одоо ажиллаж байгаа үйлдвэрийн 80-100 мянгын шугамыг 200 мянган тоннын хүчин чадалтай болгож өргөтгөж байна. Мөн Монголын шахмал түлшний үйлдвэрүүд нэгдсэн. Тэд манай сайжруулсан шахмал түлшний орц жороор бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа. Ингээд 2019 оны гуравдугаар cap гэхэд нийтдээ гурван үйлдвэрээ ашиглалтад оруулаад 600 мянган тонн сайжруулсан шахмал түлш гаргах зорилттой ажиллаж байгаа юм. -Гэр хорооллын бүх янданг 600 мянган шахмал түлшээр бүрэн хангаж чадах уу? -Хуучин түүхий нүүрсээр 1,200 мянга орчим тонн нүүрсийг 200 мянган гэр хорооллын айл шатааж байжээ. Тэгвэл энэ тоо хоёр дахин буурч, 600 мянган шахмал түлш шатаана гэж ойлгож болно. Тэгэхээр тал хэмжээний утаа автоматаар гарахгүй болно оо доо. Нэг айл өдөрт 24 кг нүүрс түлдэг байсан бол 12 кг шахмал түлшээр өдрийнхөө хэрэгцээг хангана гэсэн үг. Бид найман төрлийн зууханд сайжруулсан шахмал түлшээ туршиж үзлээ. Ингээд туршихад шахмал түлш долоон цаг дулаанаа бариад шатаж байна. Эхний 10-15 минут саарал утаа гараад үлдсэн хугацаанд нүдэнд харагдахгүй шатаж байгаа юм. -Сайжруулсан шахмал түлш ямар зууханд илүү тохирч байна? -Аль ч зууханд тохирч байна. Төслийн зууханд бүр ч илүү хэмнэлттэй. -Та сайжруулсан шахмал түлшээ олон улсын жишигт нийцсэн гэж ярилаа. Олон улсад туршигдаж байсан гэсэн үг үү? -Шахмал түлшийг гадаад орнуудад хэрэглээд тодорхой үе шатанд хотынхоо агаарын бохирдлыг шийдэж ирсэн байдаг. Хамгийн анх шахмал түлшийг 1700-гаад онд Герман Улсад үйлдвэрлэж байсан. Түүнчлэн 1950-аад онд Лондонгийн агаарын бохирдлоос болж олон мянган хүн үхэж байсан түүхтэй. Тэрнээс хойш Цэвэр агаарын хууль гэж гараад сайжруулсан шахмал түлш, бүрэн шахалттай зуухыг Английн парламент хуульчилж дэмжиж анх гарч ирсэн түүхтэй юм билээ. Тэрнээс хойш Хятад, Солонгос, Япон орнууд тодорхой үе шатанд агаарын бохирдлыг бууруулж ирсэн түүх байдаг. Тэгэхээр манай улс 210 мянган айлыг богинохон хугацаанд орон сууцанд оруулах боломж муу байна. Айлууд төрөл бүрийн цахилгаан халаагуур байлаа ч худалдаж авах чадваргүй байна. Энэ нөхцөлд богино хугацаанд авч болох арга хэмжээ бол шахмал түлшээр айл өрхийг хангах юм. Засгийн газар маш нүдээ олсон шийдвэр гаргасан гэж бид боддог. Энэ түлшийг гэр хорооллын иргэдийн тал хувь нь аваад түллээ гэхэд агаарын бохирдол 50 хувь буурна. Бүгдээрээ хэрэглэлээ гэхэд гамшгийн хэмжээнд байсан утаа байхгүй болоод энгийн стандарт хэлбэр рүүгээ орох юм. Манай улсад 1960-1980 онд агаарын бохирдол гэдэг зүйл байгаагүй шүү дээ. Азийн цагаан дагина гэдэг нэртэй байсан. -Азийн цагаан дагина эргээд болж чадах болов уу? -Бүгдээрээ хамтраад зүтгэхэд болохгүй гэх газаргүй. Азийн цагаан дагина байхдаа Улаан-баатар хотын гэр хороолол 60 гаруй мянган айл өрхтэй байсан. Нам даралтын зуух мянга гаруй байжээ. Жилдээ 450-500 мянган тонн түүхий нүүрс түлдэг байхад агаарын бохирдол, ханиад томуу байхгүй байсан. Тэгээд 1990 оноос эхлээд хөдөөгийн нүүдэл Улаанбаатар хот руу чиглэсэн. Одоо Монгол Улсын нийт хүн амын тал нь Улаанбаатар хотод амьдарч байна шүү дээ. Тиймээс утаа өнөөдөр гамшгийн хэмжээнд хүрчихээд байна. Галлагааны хугацааг жил-дээ 200 хоног гэж авч үздэг. 500 мянган тонн нүүрсийг 200 хоногт хуваахаар нэг хоногт 40-43 вагон түлш түлж байж агаар бохирддоггүй байж. Гэтэл өнөөдөр Улаанбаатар хотод 220 мянган айл өрх, гурван мянган нам даралтын зуух байхын зэрэгцээ шатаадаг нүүрсний хэмжээ 1.200 мянган тонн байна шүү дээ. Тэгэхээр үүнийг дээрх аргачлалаар бодоод үзэхэд хоногт 100 вагон нүүрс шатааж байгаа юм байна. Хэвийн байсан үеэс 2.5 дахин нэмэгдсэн гэсэн үг. Улаанбаатар хотод түүхий нүүрс оруулахгүй, шахмал түлшээр хангах нь утааг бууруулах хамгийн сайн гарц. Хамгийн гол нь утааг богино хугацаанд, их хэмжээгээр бууруулах шийдэл гэдгийг тодруулмаар байна. Зарим хүмүүс газ, цахилгаан хэрэглээд, орон сууцанд ороод шийдчихнэ гэж яриад байгаа. Энэ бол гарц мөн. Гэхдээ эдийн засгийн чадамж, хүн амын худалдан авах чадвартай холбоотой шүү дээ. Дэд бүтэц нь ч алга. -Сайжруулсан шахмал түлшний давуу талуудыг дурдаач…? -Ахуйн нөхцөлд тортог гарахгүй. Хэрэглээний үед хаягдал гардаггүй. Нүүрснээс маш их нунтаг гардаг. Шахмал түлш бүхэл бөөрөнхий нэгэн жигд хэлбэртэй учраас зууханд нүүрс шатахад гол үзүүлэлт нь агаарын солилцоо, хүчилтөрөгчийн дэмжлэгтэйгээр шатдаг. Хүчилтөрөгч бага байвал нүүрс дутуу шатаад утаа өтгөн хар гарна. Налайх, Багануурын нүүрсний ашигт үйлийн ковцент бага гардаг. Хаягдал гарна. Хөө тортог, үнс нурам ихтэй. Шахмал түлшний давуу тал нь дээрх хүндрэлүүдийн ихэнх нь багасаж, зарим нь бүр байхгүй болж байгаа юм. Ухаа-Хутагийн нүүрс 21 хувийн үнслэгтэй. Гэхдээ тэр үнс нь задгай бургисан хэлбэрээр гарахгүй. Бүхэл бөөрөнхий хэлбэртэйгээ үлдэнэ. Бужигнаад байхгүй. Тэрнээс гадна хөө, тортог маш их багасна. Бид тусгай хөө, тортог дарагч бодисыг шахмал түлшиндээ ашиглаж байна. Үүний үр дүнд хөө тортгийн хэмжээ их хэмжээгээр багасна. Тэрнээс гадна чийглэг нь 3-4 хувь байна. Энэ нь стандартаас бага. Үнслэг чанар нь стандартаас 40 орчим хувиар бага. Дэгдэмхий бодис нь стандартад нийцсэн. Гол дутагдал нь хүхрийн агуулж өндөр. Тиймээс бид хүхэр дарагч хольж, хоёр дахин бууруулж чадсан. Илчлэг 6100 киллкалори, бохирдуулагч хий стандартаас 2-4 дахин бага, угаарын хий гурав дахин бага, Азотын хий гурав дахин багасаж байгаа юм. Яндангаар гардаг хатуу тоосонцор 30 хувиар буурсан. Эдийн засгийн хувьд хэрэглэгчдэд хүндрэл байхгүй. Тэр бүү хэл энэ түлшийг зөв зохистой хэрэглэвэл харин ч 50-100 мянган төгрөгийн хэмнэлт гарах тооцоотой байгаа. Эцсийн эцэст агаарын бохирдол 50-60 хувь буурна. Агаарын бохирдлоос болж үүсэж байгаа өвчнийг бууруулах боломжтой. -Үнийн хөөрөгдөл гарахгүй гэх баталгаа байгаа юу. Энэ тал дээр ямар нэгэн арга хэмжээ авч байгаа юу? -Бид 25 кг-ын шуудайнд савлаад, хэрэглэх зааврыг нь дээр нь бичээд 3,750 төгрөгөөр худалдаална. Гэтэл тэрнээс жаахан уутанд хийсэн Налайхын нүүрс 3,000 төгрөг байдаг. Нэг тонн нүүрс хоёр cap гарангийн хэрэгцээг хангана. Тэр нь 150 мянган төгрөгийн үнэтэй. 25 кг-аар савласан 40 шуудай түлш гэсэн үг. Нэг айл жилдээ 1-3 тонн шахмал түлш хэрэглэгдэг. Ингээд хамгийн доод тал нь жилдээ 500 мянган төгрөг зардаг юм байна. Үүнтэй харьцуулахад сайжруулсан шахмал түлш хямд тал руугаа орох гээд байгаа юм. Ямар ч байсан нүүрсний үнээс хэтрэхгүй. Тэр нь баталгаатай. Бид сайжруулсан түлшээ IV цахилгаан станцын а(уу-лахад хурааж байгаа. Хамгийн гол нь дундын ченжээр дамжуулахгүй. Хэрвээ тэгвэл дээр нь үнэ нэмчихнэ. Тэгээд ард түмэн үнэтэй түлш байна гээд ойлгочихно. Тиймээс бид өөрсдөө цэг байгуулж, өөрсдийн хүнээ байлгах талаар ажиллаж байна. Дүүргүүдэд тодорхой хэмжээний цэг байж таарах байх. Хамгийн хүндрэлтэй хоёр асуудал байна. Өмнө нь хийж байсан шахмал түлшүүд нэр хүнд унагачихаж. "Тэр чинь шал худлаа, наадах чинь бизнес гээд шууд хэлдэг" хүн байна. Бид үнийг нь дийлэхгүй" гэж хэлэх нь ч байна. Харин бидний одоо гаргаж байгаа сайжруулсан шахмал түлш муу биш гэдгийг ойлгоосой. Шинэ төрлийн олон улсын жишигт нийцсэн, утаа тор-тог нь бага, үнийн хувьд боломжийн, нүүрстэйгээ ижил үнээр авч байгаа шүү дээ. Ирэх зуны наадам гэхэд бүх үйлдвэрүүд ашиглалтад орчихсон байна. Нүүрс, түлээ борлуулах цэгүүдийг ашиглана. Үүнд хотын захиргаа ч оролцож байгаа. Борлуулалтаас тодорхой хувийг өгөх гэрээ байгуулна. Ойр хавийн хүмүүс нь авдаг байх журмаар зохион байгуулна. Одоо түлээ нүүрс борлуулж байгаа хүмүүсийг хоосон үлдээхгүй. Ямар ч байсан одоогийн борлуулж олдгоос нь буулгахгүй байх хэмжээнд гэрээ байгуулна. Нэг хороонд 3-4 гэрээт борлуулагч байлгахаар зорьж ажиллаж байна. -Ингээд хямд борлуулахаар танай үйлдвэрт алдагдалтай биш үү? -Өөрийн өртгөөр нь зарахаар алдагдал гарахгүй, ашиг олохгүй гэсэн үг. Ухаа-Хутагийн нүүрсээ үнэгүй өгч байгаа. Бид тээврийн зардалдаа мөнгө зарцуулж байна. 600 орчим км газарт тээвэрлэнэ гэдэг өндөр зардал гарна шүү дээ. Дээр нь ирээд 3-4 янзын бодис хольж байна. Нэмүү өртөг шингэж, олон хүн ажиллаж байна. Хамгийн гол нь утааг бууруулна гэдэг зорилго нь чухал байна л даа. -Танай түлшийг иргэд яаж ялгаж авах вэ? -"Тавантолгой түлш" гэсэн тэмдэгтэй, зааврыг нь уутан дээр нь оёсон байгаа. Энэ жил 80-100 мянган тонн нүүрс гаргана. Үйлдвэрийн ажил жигдэрчихсэн ажиллаж байна. Эх сурвалж: uptowm.mn 2018 он

Агаарын тухай хуулийн 15.1-т "Төрийн захиргааны төв байгууллага нь нутгийн захиргааны байгууллагатай хамтран агаарын бохирдлыг бууруулах зорилгоор агаарын чанарыг сайжруулах бүсийг тогтоож, тухайн бүсэд мөрдөх журмыг батална", 15,3-т "Нийслэлийн Агаарын чанарыг сайжруулах бүсийг жил бүр шинэчлэн тогтооно" гэж заасан байдаг. Налайх дүүргийг 2022 онд шинээр агаарын чанарыг сайжруулах бүсэд оруулах болсонтой холбоотой тус дүүргийн 8 хорооны гэр хорооллын 7226 айл өрхөд сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэх бэлтгэл ажлыг эхлүүлээд байна. Нийслэлийн Засаг даргын Цахим хөгжил, хууль, эрх зүй, төрийн үйлчилгээний асуудал хариуцсан орлогчийн баталсан удирдамжийн дагуу Налайх дүүргийн Засаг даргын тамгын газар, нийслэлийн Агаар, орчны бохирдолтой тэмцэх газар, Таван толгой түлш ХХК-ийн Хэрэглэгчид үйлчлэх алба, нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газрын Агаарын чанарын хяналтын хэлтэс, Налайх дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн хамтарсан ажлын хэсэг өнөөдөр /2022.01.28/ Налайх дүүрэгт ажиллаж байна.   Эх сурвалж: daam.mn. 2022.01.28

Улаанбаатар хотод ахуйн зориулалтаар түүхий нүүрс оруулахгүй, гэр хороололд түүхий нүүрс хэрэглэхгүй байх Засгийн газрын шийдвэр ирэх тавдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлнэ. Үүнтэй холбоотой "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ийн дэргэд "Тавантолгой түлш" ХХК байгуулж, шахмал түлшээ үйлдвэрлэж эхэлсэн бөгөөд СХД-ийн зарим өрхөд ашиглан туршсан билээ.   Шахмал түлшний талаарх тоо баримтуудыг хүргэе. 1. Хорт хийн ялгарлыг хамгийн бага түвшинд хүргэнэ Туршилтын явцад хэмжилт хийхэд дараах үр дүн гарсан байна. Азотын хий – стандартаас 2.8 дахин бага Хүхэрлэг хий – стандарын түвшинд Угаарын хий – стандартаас 1.8 дахин бага Нийт хатуу тоосонцор – стандартаас 2.5 дахин бага гэсэн судалгаа гарсан байна. Мөн сайжруулсан шахмал түлшний чанарыг тооцоход: Үзүүлэлтүүд Чийглэг %, ихгүй Нийт хүхэр 5% ихгүй Дэгдэмхий бодис %, ихгүй Үнслэг %, ихгүй Илчлэг ккал/кг, багагүй 1ш шахмалын хэмжээ, багагүй Бат бөх %, багагүй Шахмал түлшний техникийн шаардлага MNS 5679:2014 15 1 22 30 4500 40 mm 85 Тавантолгой түлш ХХК-ийн сайжруулсан түлш УУХ* 1.8 0.45 20.68 21.8 5200 50 mm 98 Тайлбар /харьцуулалт/ 7 дахин бага 2 дахин бага стандарт хэмжээнд стандартаас 8% бага стандартаас 700 ккал их стандарт түвшинд стандарт түвшинд ШУТИС-ийн харьяа Уул уурхайн хүрээлэнгийн Нүүрсний лабораторид хийсэн шинжилгээний дүн 2018.07.25-ны өдөр. Чийглэг 1.8% – стандартаас 7.8 дахин бага Үнслэг 21.8% – стандартаас 45% бага Дэгдэмхий – 20% – стандартын түвшинд Хүхэр 0.5-0.7% – стандартаас 2 дахин бага Илчлэг 5430 ккал/кг – стандартаас 900 ккал/кг-аар илүү Бат бөх чанар нь 90-100% гэгчлэн сайн үзүүлэлтүүд гарчээ. Шахмал түлшний үйлдвэрлэлд технологийн дэвшил, ДЭМБ-ын зөвшөөрөгдсөн бодисуудыг ашигласнаар хорт утаа хамгийн бага түвшинд хүргэнэ хэмээн үйлдвэрийнхэн хэлж байна. 2. Нэг тонн шахмал түлшний өртөг 149,500 төгрөг Урьдчилсан байдлаар нэг тонн шахмал түлшний өртөг 149,500 төгрөг байна. Улаанбаатар хотын гэр хороололд амьдарч буй 220,000 өрх жилд 1.2 сая тонн түүхий нүүрс түлшиндээ ашигладаг гэсэн тоо бий. Нэг өрх өвлийн улиралд хамгийн багадаа 500 гаруй мянган төгрөг буюу дөрвөн тонн түүхий нүүрс шатаадаг ажээ. Тэгвэл шахмал түлш хэрэглээнд нэвтрүүлснээр өрхийн хэрэглээ 1-3 тонн болж буурах боломжтой. Нийслэлчүүдэд нэг өвөлдөө 600,000 тонн шахмал түлш хангалттай хэмээн тооцож байна. 3. Агаарын бохирдлыг 50% бууруулна Нийслэлийн гэр хорооллын 220,000 өрхийг шахмал түлшээр хангаснаар агаарын бохирдол дор хаяж 50% буурна. Бүх өрх шахмал түлшийг ашиглаж байж энэ үр дүнд хүрнэ. Тавантолгойн нүүрсний хүхэрлэг хийн хэмжээ өндөр байсныг шахмал түлш үйлдвэрлэхдээ шохойг орцонд нь нэмснээр уг аюулт бодисын агууламжийг стандартаас бууруулж чаджээ. 4. Шахмал түлш 4-5 цаг цогшино Шахмал түлш 1-2 цаг асдаг бөгөөд улаан цогтойгоо 4-5 цаг болдог байна. Энэ хэмжээгээр дулаанаа барина гэсэн үг. Харин түүхий нүүрс чийгшил өндөртэй тул асахгүй удаан уугих явцдаа утаа ихээр ялгаруулдаг бөгөөд богино хугацаанд шатаж дуусдаг төдийгүй үнс их гардаг. Багануур, Налайхын нүүрсний дэгдэмхий бодис л гэхэд 47% байдаг бол шахмал түлшнийх 20% байна. Тиймээс гэр хорооллын айлууд өдөрт 24 орчим кг нүүрс түлдэг байсан бол 12 кг шахмал түлшээр өнжих боломжтой гэж тооцжээ. 5. Мөнгөө хувааж төлөх боломж бүрдүүлнэ Шахмал түлшийг бүх төрлийн зууханд ашиглах боломжтой бөгөөд бүх айл өрх хэрэглэх нь агаарын бохирдлыг бууруулахад үр дүнгээ өгнө. Тиймээс энэ нөхцөлийг бүрдүүлэх чиглэлээр ажиллахаар төлөвлөжээ. Тухайлбал, Улаанбаатар хотод түлш жижиглэн борлуулдаг 503 цэг, түүнийг даган бизнес хийдэг 20,000 орчим иргэнийг шахмал түлшний борлуулалтад татан оролцуулах ажлыг зохион байгуулахаар төлөвлөж байгааг "Тавантолгой түлш" ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал М.Ганбаатар хэлэв. Тиймээс иргэд жижиглэнгээр буюу шуудайгаар нь ч авах боломжтой аж. Шаардлагатай бол түлшний мөнгийг өвлийн улиралд хуваан төлөх сонголт ч олгох боломжтой аж. "Тавантолгой түлш" компани энэ онд 600 мянган тонн шахмал түлш үйлдвэрлэхээр ажиллаж байна. Ингэснээр ирэх өвөл нийслэлийн иргэдийг шахмал түлшээр бүрэн хангах нөхцөл бүрдэж, агаарын бохирдлыг бууруулах бодитой хувь нэмэр оруулна гэж үзэж байгаа аж. Бүх айл өрхийг хэрэглүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх бөгөөд "Гэр хорооллын айлууд дугуй түлж байна уу, гутал түлж байна уу гэдгийг тодорхой мэдэхгүй байгаа. Тиймээс түүхий нүүрс хориглож, шахмал түлш ашиглах болсон шийдвэрийн хүрээнд гэр хорооллыг хяналтад авна" хэмээн "Эрдэнэс-Тавантолгой" ХК Монголын эрдэмтдийн үндэсний зөвлөлтэй хамтран хийсэн "Эрдэнэс Тавантолгой-Инноваци, үйлдвэрлэл" зөвлөгөөний үеэр тус компанийн Гүйцэтгэх захирал М.Ганбаатар ярилаа.  Эх сурвалж: ikon.mn 2019.02.12

Улаанбаатарчууд хоногт 2800 тонн түлш хэрэглэдэг Хөл хорио тогтоосны улмаас ажилгүй гэртээ байгаа иргэдэд түлээ түлш, хоол хүнснээс эхлээд хэрэглээний зардал нэмэгдэж байгаа нь хүндхэн сорилт болсон. Зарим иргэд гэртээ түлэх түлшгүйгээс хүйтэн гэрт хөнжлөө нөмрөөд хэвтэхээс өөр аргагүй байдалтай байсан энэ үед Засгийн газар шахмал түлшний үнийг 50 хувиар бууруулах шийдвэр гаргасан нь иргэдийн нуруун дээрх ачаа бага ч болов хөнгөрүүлсэн оновчтой шийдвэр байсан гэж үзэж байна. Иргэдийн байр суурийг хүргэе. Шахмал түлш 50 хувиар хямдарсанд иргэд сэтгэл хангалуун байна "Тал үнээр нь шахмал түлш авч байгаа нь амьдралд маш их тус нэмэр болж байна"     "Сүүлийн үед төр засгаас ард түмэнд маш их дэмжлэг өгч байгаад баяртай байгаа. Энэ бол бэлэн мөнгө өгснөөс илүү ард түмний амьдралд илүү нөлөөтэй байгаа" "Коронавирус гарч улс их ядарсан үед түлшний үнэ хямдарсан нь их тус болж байна"       "Түлш авах чадалтай хүн ч байхад чадалгүй хүмүүс их байсан. Засгийн газар түлшний үнийг хямдруулснаар иргэдэд дэмжлэг болж өглөө" "Хүүхдүүд байнга гэртээ байгаа энэ үед түлш хямдарсан нь өдөр тутамдаа идэж байгаа талх, хүнсэнд их нэмэр болж байна"       "Хүн бүр энэ шийдвэрт маш их баярлаж байгаа. Нэг шуудай нүүрсээ аваад хөнгөлсөн мөнгөөрөө нэг уут гурил авч байгаа иргэд олон байна"   "Манайх 28 дугаар хорооны нэн ядуу өрхөд ордог. Би энд ачаа ачигчаар ажилладаг. Бидэнд их дэмтэй шийдвэр болсон"     "Өнөөдөр гурван нүүрсээ л авч байгаа иргэдэд зургаан шуудай нүүрс аваад маш их сайхан байна"   "Цар тахлын энэ үед долоо хоногт хоёр шуудай нүүрс авч байгаа айл өнөөдөр дөрвөн шуудайг авч байна. Энэ зөв шийдвэрт баяртай байгаа. Ингэснээр ард иргэдээ харж үзэн тусалж байна гэсэн үг"     Тавантолгой түлш компанид энэ жил 710 мянган тонн шахмал түлшний захиалга иржээ. Дээрх хэмжээний түлшийг гэр хорооллын 220 мянган өрхөөс гадна жижиг уурын зуухууд түлнэ. Улсын үйлдвэрийн газар сайжруулсан түлшнийхээ үнийг тонн тутмыг нь 150 мянган төгрөгөөр үнэлж байсан бол арванхоёрдугаар сарын 3-аас ахуйн хэрэглээний түлшийг 75 мянга болгон бууруулсан юм. Эх сурвалж: eagle.mn

Улаанбаатар хотод ахуйн зориулалтаар түүхий нүүрс оруулахгүй, гэр хороололд түүхий нүүрс хэрэглэхгүй байх Засгийн газрын шийдвэр ирэх тавдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлнэ. Үүнтэй холбоотой "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ийн дэргэд "Тавантолгой түлш" ХХК байгуулж, шахмал түлшээ үйлдвэрлэж эхэлсэн бөгөөд СХД-ийн зарим өрхөд ашиглан туршсан билээ.   Шахмал түлшний талаарх тоо баримтуудыг хүргэе. 1. Хорт хийн ялгарлыг хамгийн бага түвшинд хүргэнэ Туршилтын явцад хэмжилт хийхэд дараах үр дүн гарсан байна. Азотын хий – стандартаас 2.8 дахин бага Хүхэрлэг хий – стандарын түвшинд Угаарын хий – стандартаас 1.8 дахин бага Нийт хатуу тоосонцор – стандартаас 2.5 дахин бага гэсэн судалгаа гарсан байна. Мөн сайжруулсан шахмал түлшний чанарыг тооцоход: Үзүүлэлтүүд Чийглэг %, ихгүй Нийт хүхэр 5% ихгүй Дэгдэмхий бодис %, ихгүй Үнслэг %, ихгүй Илчлэг ккал/кг, багагүй 1ш шахмалын хэмжээ, багагүй Бат бөх %, багагүй Шахмал түлшний техникийн шаардлага MNS 5679:2014 15 1 22 30 4500 40 mm 85 Тавантолгой түлш ХХК-ийн сайжруулсан түлш УУХ* 1.8 0.45 20.68 21.8 5200 50 mm 98 Тайлбар /харьцуулалт/ 7 дахин бага 2 дахин бага стандарт хэмжээнд стандартаас 8% бага стандартаас 700 ккал их стандарт түвшинд стандарт түвшинд ШУТИС-ийн харьяа Уул уурхайн хүрээлэнгийн Нүүрсний лабораторид хийсэн шинжилгээний дүн 2018.07.25-ны өдөр. Чийглэг 1.8% – стандартаас 7.8 дахин бага Үнслэг 21.8% – стандартаас 45% бага Дэгдэмхий – 20% – стандартын түвшинд Хүхэр 0.5-0.7% – стандартаас 2 дахин бага Илчлэг 5430 ккал/кг – стандартаас 900 ккал/кг-аар илүү Бат бөх чанар нь 90-100% гэгчлэн сайн үзүүлэлтүүд гарчээ. Шахмал түлшний үйлдвэрлэлд технологийн дэвшил, ДЭМБ-ын зөвшөөрөгдсөн бодисуудыг ашигласнаар хорт утаа хамгийн бага түвшинд хүргэнэ хэмээн үйлдвэрийнхэн хэлж байна. 2. Нэг тонн шахмал түлшний өртөг 149,500 төгрөг Урьдчилсан байдлаар нэг тонн шахмал түлшний өртөг 149,500 төгрөг байна. Улаанбаатар хотын гэр хороололд амьдарч буй 220,000 өрх жилд 1.2 сая тонн түүхий нүүрс түлшиндээ ашигладаг гэсэн тоо бий. Нэг өрх өвлийн улиралд хамгийн багадаа 500 гаруй мянган төгрөг буюу дөрвөн тонн түүхий нүүрс шатаадаг ажээ. Тэгвэл шахмал түлш хэрэглээнд нэвтрүүлснээр өрхийн хэрэглээ 1-3 тонн болж буурах боломжтой. Нийслэлчүүдэд нэг өвөлдөө 600,000 тонн шахмал түлш хангалттай хэмээн тооцож байна. 3. Агаарын бохирдлыг 50% бууруулна Нийслэлийн гэр хорооллын 220,000 өрхийг шахмал түлшээр хангаснаар агаарын бохирдол дор хаяж 50% буурна. Бүх өрх шахмал түлшийг ашиглаж байж энэ үр дүнд хүрнэ.Тавантолгойн нүүрсний хүхэрлэг хийн хэмжээ өндөр байсныг шахмал түлш үйлдвэрлэхдээ шохойг орцонд нь нэмснээр уг аюулт бодисын агууламжийг стандартаас бууруулж чаджээ. 4. Шахмал түлш 4-5 цаг цогшино Шахмал түлш 1-2 цаг асдаг бөгөөд улаан цогтойгоо 4-5 цаг болдог байна. Энэ хэмжээгээр дулаанаа барина гэсэн үг. Харин түүхий нүүрс чийгшил өндөртэй тул асахгүй удаан уугих явцдаа утаа ихээр ялгаруулдаг бөгөөд богино хугацаанд шатаж дуусдаг төдийгүй үнс их гардаг. Багануур, Налайхын нүүрсний дэгдэмхий бодис л гэхэд 47% байдаг бол шахмал түлшнийх 20% байна. Тиймээс гэр хорооллын айлууд өдөрт 24 орчим кг нүүрс түлдэг байсан бол 12 кг шахмал түлшээр өнжих боломжтой гэж тооцжээ. 5. Мөнгөө хувааж төлөх боломж бүрдүүлнэ Шахмал түлшийг бүх төрлийн зууханд ашиглах боломжтой бөгөөд бүх айл өрх хэрэглэх нь агаарын бохирдлыг бууруулахад үр дүнгээ өгнө. Тиймээс энэ нөхцөлийг бүрдүүлэх чиглэлээр ажиллахаар төлөвлөжээ. Тухайлбал, Улаанбаатар хотод түлш жижиглэн борлуулдаг 503 цэг, түүнийг даган бизнес хийдэг 20,000 орчим иргэнийг шахмал түлшний борлуулалтад татан оролцуулах ажлыг зохион байгуулахаар төлөвлөж байгааг "Тавантолгой түлш" ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал М.Ганбаатар хэлэв. Тиймээс иргэд жижиглэнгээр буюу шуудайгаар нь ч авах боломжтой аж. Шаардлагатай бол түлшний мөнгийг өвлийн улиралд хуваан төлөх сонголт ч олгох боломжтой аж. "Тавантолгой түлш" компани энэ онд 600 мянган тонн шахмал түлш үйлдвэрлэхээр ажиллаж байна. Ингэснээр ирэх өвөл нийслэлийн иргэдийг шахмал түлшээр бүрэн хангах нөхцөл бүрдэж, агаарын бохирдлыг бууруулах бодитой хувь нэмэр оруулна гэж үзэж байгаа аж. Бүх айл өрхийг хэрэглүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх бөгөөд "Гэр хорооллын айлууд дугуй түлж байна уу, гутал түлж байна уу гэдгийг тодорхой мэдэхгүй байгаа. Тиймээс түүхий нүүрс хориглож, шахмал түлш ашиглах болсон шийдвэрийн хүрээнд гэр хорооллыг хяналтад авна" хэмээн "Эрдэнэс-Тавантолгой" ХК Монголын эрдэмтдийн үндэсний зөвлөлтэй хамтран хийсэн "Эрдэнэс Тавантолгой-Инноваци, үйлдвэрлэл" зөвлөгөөний үеэр тус компанийн Гүйцэтгэх захирал М.Ганбаатар ярилаа.  Эх сурвалж: ikon.mn 2019.02.12

Таван толгой түлш ХХК-аас өдөр тутамд 3500 орчим тонн сайжруулсан түлшийг 615 цэгт түгээн борлуулж байна. 2022 оны нэгдүгээр сарын 24-ний өдөр болсон Нийслэлийн удирдах ажилтнуудын шуурхай зөвлөгөөний үеэр Таван толгой түлш ХХК-ийн  Хэрэглэгчдэд үйлчлэх албаны дарга Ч.Буянжаргал "Таван толгой түлш ХХК-ийн зүгээс хэрэглэгчдээс ирсэн 5100 тонн түлшний захиалгыг бүрэн нийлүүлсэн. Одоогийн байдлаар манай компанийн 16 шугам хэвийн ажиллаж, нийлүүлэлт хийж, 19500 тонн түлшний нөөцтэй байна" гэлээ. Түүнчлэн өнгөрсөн хоёр долоо хоногт 15 машинаар 551 шуудай нүүрс оруулж ирэхийг завдсан үйлдэл гарсан байна. Түүхий нүүрсийг нийслэл хотод оруулж ирэхээр завдаж буй тохиолдол гарсаар байгааг шалгаж, тодруулах үүргийг Хотын даргын зүгээс холбогдох албаныханд өглөө. эх сурвалж: MNB.mn

БОАЖ-ийн сайд Б.Бат-Эрдэнэ, дэд сайд Түвдэндорж нар Тавантолгой түлш ХХК-ийн баруун бүсийн үйлдвэрийн үйл ажиллагаатай танилцаж, үйлдвэрийн ажилчдын шуурхай хуралдаанд оролцлоо. Үйлдвэртэй танилцах үеэрээ мөн эрдэмтэн судлаачдын санал бодлыг сонсож, цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар ярилцсан юм. Тэрээр, "баруун бүсийн үйлдвэрийг зүүн тал руу нүүлгэх тухай асуудал байхгүй, нүүлгэхгүй. Харин зургаан сарын дотор зүүн бүсийн үйлдвэрт нэмэлтээр дэвшилтэд технологийн, байгаль орчинд ээлтэй шинэ үйлдвэрийг барьж байгуулна. Энэ ажлыг дэд сайд Түвдэндорж ахалж ажиллана. Тэр болтол баруун бүсийн үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж, ирэх өвлийн нөөц бэлтгэх ажлыг хийх хэрэгтэй. Ингээд наймдугаар сарын 1 гэхэд энэ үйлдвэрийг хаана. Мөн сайжруулсан шахмал түлшний стандартыг дахин шинээр батлуулах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол өнөөдрийн стандартаар утаатай, тоос шороотой байсаар л байна. Тиймээс энэ ажлыг зайлшгүй хийх шаардлагатай. Шахмал түлшний стандарттай зэрэгцээд утааны стандартыг батлуулах ёстой. Утааны стандартгүйгээр утаатай тэмцэх тухай ярьж болохгүй. Тиймээс энэ стандартыг батлуулж, мөрдүүлэх нь утаанаас салах арга зам" гэсэн юм. Тэрчлэн Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг зөвхөн айл өрхийн яндангаас гарах утаа бус өдөр тутамд хөдөлгөөнд оролцож байгаа 625 мянган тээврийн хэрэгслийн яндангаас гарах утаа, хөдөлгөөнөөс үүдэлтэй босох тоосжилт маш ихээр нөлөөлж байгаа. Энэ бол нотлогдсон зүйл. Өнгөрсөн жил цар тахлаас үүдэлтэй хатуу хөл хөдөлгөөн тогтооход гэр хорооллын айлууд өнөөдрийн түвшингээс дөрөв дахин их гал түлсэн. Гэсэн ч Улаанбаатарын агаар ямар цэвэрхэн байсныг нийслэлчүүд бүгд харсан. Тэгэхээр тээврийн хэрэгслийн утаа, тоос шороо ямар их нөлөөлж байгаа нь ойлгомжтой. Орчны тоосжилтыг бууруулах чиглэлэрээр ОББҮХ онцгой анхаарах хэрэгтэй гэдгийг салбарын сайд онцолсон юм. Цаашид сайжруулсан шахмал түлшний технологийг төгөлдөржүүлэхийн тулд эрдэмтдийн үгийг сонсдог байх ёстой гэдгийг ч онцолж байлаа.

Уламжлалт галлагаа буюу цаас, модоо хийгээд дээрээс нь түлш хийх, үнсээ авахгүй галлах нь буруу гэдгийг та мэдэх үү? Ингэж галлах нь олон дахин галлахад хүргэдэг төдийгүй, утаа ихээр ялгаруулдаг байна. Тэгвэл хэрхэн зөв горимоор галлах вэ? Энэ талаар 30 жил зуух хийсэнпийшин, зуух үйлвэрлэгчдийн нэгдсэн холбооны тэргүүн Т.Алтанхуягаас тодрууллаа. Тэрбээр "Цогон дээр нэмж түлэхээр нүүрс хурдан шатна. Найман литрийн багтаамжтай хувингаар нүүрс хийхэд хоёр цагийн дотор дүрэлзтэл шатаад, асар их утаа гарна. Хэрвээ бүрэн технологийнх нь дагуу дээрээс нь галлах юм бол 6-8 цаг шатдаг. Тэгэхээр уламжлалт зуухны гал түлдэг арга доороос нь галаа асаадаг. Модоо доор нь хийж байгаад дээр нь нүүрсээ хийдэг.  Дулаан өгч байвал яаж ч хамаагүй галлаж болно гэж ойлгож болохгүй. Бид байгалийн гаралтай мод, амьтны гаралтай аргал, хомоол, хөрзөн түлж байсан. Үүнд нь хүнд элемент байхгүй. Экологийн бохирдол асар бага байсан. Бид тэр хуучин галладаг ёсоороо галлаад байгаа. Тэгэхээр бид дахин сэргээж, сурах хэрэгтэй. Шаталттай зуухны зөв галлагаа нь дотор талдаа ямар ч үнсгүй, цоггүй, цэвэрлэчхээд дээрээс нь нүүрсээ хийнэ. Дараа нь мод, цаасаа хийчхээд галаа асаана. Ерөнхийдөө мод шаталтын хугацаа 20 минут байдаг. Энэ хугацаанд 12-13 минут утаа гараад  доошоо түлш нь асахад утаа гарахгүй гэж ойлгож болно. ЗӨВ ГОРИМООР ГАЛЛАХ НЬ ЭКОЛОГИЙН БОХИДОЛ БАГА ГАРГААД ЗОГСОХГҮЙ ТҮЛШИНД ХЭМНЭЛТТЭЙ Би хоёр ижилхэн зууханд  хоёр янзаар гаргаж үзүүллээ.Энэ шаталт явагдаж байна уу, явагдаж байна. Яндангаар гарч байгаа утаа маш бага байгаа биз. Харахад энгийн боловч мөн чанартаа галлагаа маш чухал. Агаарын бохирдлыг бууруулахад иргэдийн оролцоо асар чухал. Дэвшилтэт технологи, сайн зуух, сайн түлш хэрэглэсэн ч гэсэн сайн зуух, сайн түлшин дээр буруу галлагаа хийх юм бол утаа гардгаараа л гарна. Сайн судалгаа хийгээд зөв дүгнэлтээ гаргаад шийдэх юм бол энэ бас ч тийм болохоо байчихсан асуудал биш шүү дээ" гэж зөвлөсөн юм. Галаа зөв арга техникээр түлж, хугацаа нь дууссан, чанарын шаардлага хангахгүй зуухаа сольж утааг бууруулж, амьдрах орчноо сайжруулахад иргэн таны оролцоо маш чухал юм байна шүү. эх сурвалж: Өрөг.мн https://www.facebook.com/watch/urugmnmedia/

БОАЖ-ийн сайд Б.Бат-Эрдэнэ сайжруулсан шахмал түлшний чанарын асуудлаар Тавантолгой түлш ХХК-ийн зүүн бүсийн үйлдвэрт ажиллав. Түүнийг зүүн бүсийн үйлдвэрт ажиллах үеэр Тавантолгой түлш ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал М.Ганбаатар болон бусад албаны хүмүүс үйлдвэрлэлийн процесс, түлш түгээлт, хадгалалт, нөөцлөлт гээд цаг үеийн шинжтэй мэдээлэл өгсөн юм. Зүүн бүсийн үйлдвэрийн 8 шугамын 6 нь өнөөдрийн байдлаар хэвийн үйл ажиллаж байна. Тогтвортой ажиллагааны горимд өөрчлөлт оруулж үйлдвэрлэлээс гарч байгаа бүтээгдэхүүнийг 24-48 цаг хадгалаад борлуулалтын цэгүүдэд хүргүүлдэг байсан бол уг горимд өөрчлөлт оруулан 7 хоног хадгалсны эцэст түгээлтэд гаргахаар шинэ технологийн картыг баримтлан ажиллаж байгаа талаар мэдээлэл өгснө юм. Шахмал түлшний MNS5679 стандарт 2019 онд батлагдсан. Уг стандартаар түлшний чийглэгийн хэмжээ 10 хувиас багагүй байх ёстой. Зүүн бүсийн үйлдвэрээс гарч буй түлшний чийглэг 6-7 хувьтай байгаа нь стандартын шаардлага хангасан гэж үзэж байгаа ч стандартыг нэг шат ахиулах цаг болсныг сайд онцолсон юм. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Бат-Өлзийн Бат-Эрдэнэ баруун бүсийн үйлдвэрт ажиллаж дараах үүрэг, чиглэлийг өглөө. – Шинээр барих үйлдвэртэй зэрэгцүүлэн асаалтыг дэмжих бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжийг судалж, галлагааны үед үүсээд байгаа асуудлыг шийдвэрлэх, -Баруун бүсийн үйлдвэрлэлийн ойр орчмын орчны бохирдлыг багасгах, нийгмийн хариуцлагын хүрээнд ногоон төгөл, цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулж, оршин суугчдын гомдол саналыг сонсож, тусгах, -2022-2023 оны өвөлжилтийн бэлтгэл хангах ажлын хэсгийг ирэх хоёрдугаар сарын 15-наас эхлэн байгуулах, ажлын хэсгийг Дэд сайд Г.Түвдэндорж ахлан, ирэх оны өвөлжилтийн бэлтгэлийг хангуулах, – Баруун бүсийн үйлдвэрийг нүүлгэх, шинэчлэн барих ажлыг 5-6 сарын хугацаатай шуурхай зохион байгуулах, – 631 мянган автомашин хөдөлгөөн оролцож байгаа. Үүнтэй холбоотой мэдээлэл судалгааг бэлтгэн, танилцуулах, – Нам даралтын зуухны яндангуудад тавьсан шүүлтүүрийн ажиллагаа стандартад нийцэж байгаа эсэхэд хяналт шалгалт хийх болон бусад асуудлаар холбогдох албаныханд үүрэг, чиглэл өглөө. Мөн шийдвэрлэх ёстой асуудлыг хариуцлагаас айлгүй тухай бүрд нь шийдвэрлэж, аюулгүй ажиллагааг хангуулах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг шуурхай авч ажиллахыг онцгойлон анхаарууллаа.

Сайжруулсан шахмал түлшний чанар муу байна. Үүнээс үүдэлтэй утаа ихэслээ гэх шүүмжлэл гарах боллоо. Тэгвэл сайжруулсан шахмал түлшинд үнэхээр асуудал байна уу, чанар муу байна уу гэдэгт хариулт авахаар Тавантолгой түлш ХХК-ийн IV үйлдвэрийн дарга, Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор Ж.Батбилэгээс дараахь асуултад тодруулга авлаа. -Сайжруулсан шахмал түлшний чанар үнэхээр муудсан уу? Утаа юунаас үүдэлтэйгээр нэмэгдээд байна вэ. Үүнд тайлбар өгөөч? -Товчхон хариулъя, чанарт ямар нэгэн өөрчлөлт ороогүй. Технологийн горимд өөрчлөлт ороогүй гэсэн үг. Тавантолгой түлш ХХК сайжруулсан шахмал түлш буюу хатуу түлшийг үйлдвэрлэж эхэлсэн 2018 оныхтойгоо яг адилхан орц, найрлага, түүхий эдээр өнөөдрийг хүртэл үйлдвэрлэж байгаа. Үүнд ямар нэгэн байдлаар аль нэг орц найрлагыг нь багасгасан зүйл огтоос байхгүй. Үүнд, хяналт тавих эрх бүхий байгууллага болох мэргэжлийн хяналтын газраас тогтмол хяналт тавьж, итгэмжлэгдсэн лабораториудад шинжилгээ хийлгэж байгаа. Шинжилгээгээр техникийн шаардлага хангаж байгаа гэсэн  дүгнэлт гарч байна. Өөрөөр хэлбэл, монгол улсын хатуу түлшинд баримтлах стандартыг тогтмол хангаж байгаа гэсэн үг. Тэгэхээр яагаад утаа ихсээд байгаа юм бэ гэдгийг олон хүн надаас асууж байна. Би хувьдаа хэрэглээтэй холбоотой утаа гэж хэлнэ. Яагаад гэхээр нийслэлчүүд жилдээ 1,2 сая тонн түүхий нүүрс хэрэглэдэг байсныг бид хоёр дахин багасгаж жилдээ 600 мянган тонн сайжруулсан түлш хэрэглэнэ гэж тооцоолж үйлдвэрлэлээ эхлүүлж байсан. 2019, 2020 онуудад бид жилдээ 480-560 мянган тонн түлш л хэрэглэж байлаа шүү дээ. Ингээд бодохоор яндангаас гарах утаа хоёр дахин багассан нь ойлгомжтой. Гэтэл бүх нийтийн хөл хорио, өвчин зовлонгоос үүдэлтэйгээр энэ хэрэглээ огцом өсч байна. Бид жилдээ 600 мянган тонн хэрэглэх ёстой байтал өнөөдрийн байдлаар 650 мянган тонныг хэрэглэчихээд байна. Галлагааны улирал дуусахад энэ тоо дахиад ч нэмэгдэнэ. Түлшний хэрэглээ механик байдлаар өсч байгаа учраас яндангаас гарах утаа нэмэгдэж байгаа юм. -Уг нь иргэд сайжруулсан шахмал түлшийг хэрэглээний картаар хязгаартай авч байгаа шүү дээ? -Хэрэглээний карт нэвтрүүлсэн нь сайжруулсан түлшийг зөвхөн Улаанбаатар хотын айл өрхүүдэд худалдан борлуулахад зориулсан юм. Гэтэл энэ түлш хаа байсан Ховдын хязгаарт, Хөвсгөлд оччихсон байх жишээтэй. Энэ юуг хэлээд байна гэхээр, сайжруулсан түлш үнэхээр сайн, хэрэглэхэд хялбар, илч дулаанаа удаан хугацаанд барьдаг учраас иргэд хотоос авч гараад байна шүү дээ. Нөгөө талдаа нийслэлийн гэр хорооллынхны хэрэглээ яагаад өсөөд байгаад холбогдох албаныхан үндэслэлтэйгээр тайлбарлаж байна билээ. Тухайлбал, Улаанбаатар хотод энэ өвөл 25 мянган айл өрх түр оршин суугчаар бүртгүүлж өвөлжиж байна. Энэ зөвхөн бүртгүүлсэн нь. Оюутан хүүхдээ дагаад орж ирсэн бүртгүүлээгүй хэчнээн айл байгааг мэдэхгүй шүү дээ. Энэ айл болгон, яндантай. Өвлийн хүйтэнд даарахгүйн тулд бүгд түлшний карт авсан байж таарна. Энэ мэтээр өсөлтүүд гарч байгаа. -Тавантолгой түлш ХХК түлш үйлдвэрлэж иргэдэд худалдан борлуулахаас гадна, хэрэглээнээс үүдэлтэй болзошгүй эрдэлд хяналт тавьж ажилладаг. Ер нь, хэрэглэгчид юуг анхаарах ёстой байдаг вэ? -Манай компани сайжруулсан түлш үйлдвэрлэхээс гадна өөрсдийн чиг үүргийн хувьд хүлээгээгүй чиг үүргийн ажлуудыг хавсран гүйцэтгэдэг. Борлуулат, түгээлтээ зохион байгуулан, угаарын эрсдлийг хянах, пийшин өрөх, яндан хөөлөх үйлчилгээ үзүүлэх "Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв"-ийг байгуулан хяналт болон засварын ажилтнуудыг 24 цагийн турш ажиллуулж байна. Энэ бол зөв, аюулгүй хэрэглээг хэвшүүлэх л гэж оролдож, мөн зав дадлыг бий болгох гэж зүгтгэж байгаа хэрэг. -Баруун бүсийн үйлдвэрт гал гарч багагүй хохирол учирсан байх. Үүнээс үүдэлтэйгээр үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний гарчад нөлөөлж байна уу? -Үйлдвэрийн шугамд гал гарснаас үүдэлтэйгээр хоногт үйлдвэрлэж байгаа түлшний тоо хэмжээнд өөрчлөлт гарахгүй. Учир нь, зүүн бүсийн үйлдвэрийн 6 шугамын хоёрыг нь аюулгүйн нөөцөд бэлэн байлгадаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр ямар нэгэн байдлаар үйлдвэрлэлийн шугамд доголдол гарсан тохиолдолд нөөц шугамыг ажиллуулж, хэрэгцээ шаардлагыг нөхөх зорилготой.  

2017 онд Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, НМХГ, Улаанбаатар Цэвэр агаар төсөл болон бусад мэргэжлийн байгууллагууд хамтран нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах зорилтын хүрээнд гэрийн зуух болон усан халаалтын жижиг зуухны одоо мөрдөгдөж байгаа стандартыг бүрэн шаталттай сайжруулсан зуухны бодит үзүүлэлттэй ойртуулан шинэчлэж баталсан. Дэлхийн банкны Олон улсын хөгжлийн ассоциациас авсан хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлсэн Улаанбаатар цэвэр агаар төслийн хүрээнд "Гэрийн зуухны одоо мөрдөгдөж байгаа стандартыг бүрэн шаталттай сайжруулсан зуухны бодит үзүүлэлттэй ойртуулан шинэчлэн сайжруулах зөвлөх үйлчилгээ" ажлыг ШУТИС-ийн Зуухны туршилт, судалгааны төвийн зөвлөх баг 2016-2017 онд гүйцэтгэжээ. Энэ хүрээнд стандартын төсөлд гол оролцогч талууд болон холбогдох яам, мэргэжлийн байгууллагууд, үйлдвэрлэгчдийн албан ёсны санал, шүүмж, зөвлөмжүүдийг нэгтгэн тусгаж MNS 5216: 2016 "Ахуйн хэрэглээний зуухны техникийн ерөнхий шаардлага, яндангаас гарах утааны найрлага дахь агаар бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ ба хэмжих арга" стандартын эцсийн хувилбарыг боловсруулж СХЗГ-рт 2017 оны  нэгдүгээр сард хүргүүлж эрчим хүчний стандартчилалын техникийн хороо болон үндэсний зөвлөлөөр оруулан хэлэлцүүлж батлуулсан.Монгол Улсын Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний тухай хуулийн 2-р бүлгийн 4.1, 6.2-т заасны дагуу тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа гэрийн буюу ахуй хэрэглээний зууханд хобогдох стандартуудыг шинэчилснээр гэр хорооллын айл өрхийн халаалтын хэрэгслээс ялгарч байгаа агаар бохирдуулдаг бодисын хэмжээнд тавигдах шаардлага өндөрсөж, агаарын бохирдлыг бууруулахад чухал ач холбогдолтой суурь баримт бичиг болжээ. Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах газраас эдгээр компаниудаас стандартын зуух худалдан авч болохыг жагсаасан байна.   Эх сурвалж: eagle.mn/r/64010 дэс Гэрийн зуух Компани Холбогдох утас 1 Дулаан 2 Бурхны гал ХХК 99186061 2 ЗХТ-1, ЗХТ-2 Зуух хөгжлийн төв ХХК 91110465 3 Голомт   99009488, 91804433 4 Жижиг дөл Роял өүшн ХХК 91808833, 91124433 5 Том дөл   99022190 6 Чин 3 Жим эрдэнэ ХХК 99280223, 98052298 НМХГ-ын дарга Л.Эрдэнэчулуун "Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, Байгаль орчны яам, нийслэлийн Засаг даргын хамтарсан тушаалаар НМХГ-ын 400 гаруй байцаагч нар агаарын бохирдолын эсрэг хяналт тавих чиг үүрэгтэй болж байна. Улсын байцаагч нар нийслэлд байгаа 152 хороогоо түшиглэж хяналт тавина. Өөрөөр хэлбэл хороон дээр байршиж хэсгийн ахлагч нартай хамтран ажиллах болно. Хорооны иргэдэд зөвлөмж хүргүүлж, агаарын бохирдолын эсрэг хяналт, шалгалтыг тавьж зөрчил гаргаж буй иргэн, аж ахуйн нэгжүүдэд Байгаль орчны тухай хууль, Агаарын бохирдолын тухай хууль, Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуульд заасны дагуу хариуцлага тооцож ажиллана" гэж байжээ. Стандартыг Дэлхийн банкны Цэвэр агаар төслөөс санхүүжүүлж батлуулсан. Энэ стандарт 2017 оны дөрөвдүгээр сарын 1-нээс мөрдөгдөж эхэлсэнээрээ бидний хэрэглэж заншсан уламжлалт зуухыг худалдан борлуулахыг хориглосон хэмээн Дэлхийн банкны УБЦАТ-ийн зохицуулагч Н.Баяртогтох хэлж байлаа. Эх сурвалж: https://ikon.mn/n/xw3 Угаарын хийнд хордлогууд иргэд пийшин зуухныхаа битүүмжлэл, чанар стандартыг хангаагүйгээс болсон гэдгийг тогтоосон аж. Тухайлбал, яндангийн хаалт хавхлагаа бүрмөсөн хааж тагласан, яндангаа хөөлөөгүй, зуухны хүхээ болон ханан пийшингийн нийлсэн хэсэг нь завсар ихтэй, зуух, пийшин нь нүхтэй, эсвэл түлшээ хэт ихээр хийж галласан гэх мэт шалтгаанаар түлш дутуу шатаж угаарын хий ялгаруулсан нь иргэдийн амь насанд хүрчээ. Тиймээс мэргэжлийн байгууллагууд MNS 5216:2016 стандарт шаардлагад нийцсэн ахуйн хэрэглээний зуухыг хэрэглэхийг зөвлөмж болгож буй юм.

Химийн ухааны доктор Ж.Дугаржав Утаагүй түлшний асуудлаар бичиж байна. 21–р зуун гарсаар, ШУА–ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнгийн Нүүрсний хими, технологийн лабораторт гүйцэтгэсэн томоохон ажлын нэг нь "Утаагүй түлшний шинжлэх ухаан, технологийн асуудлууд" сэдвээр 2008–2012 онд хийсэн  ажил юм. Энэ ажлын үндсэн үр дүн нь: Нэгдүгээрт Монгол орны томоохон орд-уурхайнуудын нүүрсний экологи чанарыг хүсмээргүй хольц: элемент, бодисуудын агуулгаар үнэлсэнд хоёрдугаарт, цэвэр түлшний технологийн 9 шийдэл боловсруулж 4 патент авсанд оршино. Сайжруулсан түлшний үйлвэрлэл, хэрэглээний техник, технологийг төгөлдөржүүлэх хэрэгт энэхүү төслийн зэхэц үр дүнгүүдийг хөрвүүлэн ашиглах багагүй орон зай бий. УТАА БА УТААГҮЙ ТҮЛШ Бид утаагүй түлш хэрэглэж байгаа Улаанбаатарын утаа Монголын төр засаг, нийгмийн өмнө тулгарсан яггүй асуудал байсаар ирэв. Сүүлийн жилүүдэд аймгуудын төвийн утааг тоохгүй байхын аргагүй  боллоо. Түлш шатаахад  утаа гардаг, Улаанбаатарын ч бусад суурин газруудын ч түлш хэрэглэгчдийн тоо олон, жижиг, ойр ойрхон хирнээ бие, биеээс тусгаар байдал нь асуудлыг хүндрүүлдэг. Утааг багасгахын тулд утаагүй, ядахдаа утаа бага гаргадаг түлш хэрэгтэй. Утаагүй түлш гэж байхгүй түлш шатаж л байвал утаа гарна гэж маргадаг хүн манайд олон бий. Тэгвэл, утаагүй түлш гэж бас байна аа. Нүүрс, хагас кокс, модны үртэс, сүрэл мэтээр хийсэн шатаахад мэдэгдэхүйц утаагүй, утаа  гаргадаггүй эсвэл бага утаа гаргадаг түлшийг утаагүй хатуу түлш гэж "Википедия"–д тодорхойлсон байдаг. Бездымное топливо, бездымный брикет, smokeless fuel гээд аль ч хэлэнд утаагүй түлш гэсэн нэр томъёо байх аж. Жаахан дэлгэрүүлбэл: мод, нүүрс, аргал хөрзөн, бензин, тос  зэрэг түлшний органик бодис агаарын хүчилтөрөгчийн хоорондын илч гал дөл үүсгэн явагддаг исэлдэн ангижрах урвалыг шатах гэдэг. Урвалын бүтээгдэхүүн нь нүүрсхүчлийн хий /СО2/ ба усны  /Н2О/ уур, ямар ч хоргүй бодисууд; бүхий л төрлийн амтат ундаа, дарс, цагаан ба шар айрагны найрлагад нүүрсхүчлийн хий бий, эсвэл зориуд шингээж амт оруулдаг, ус  амьдралын эх. Харин түлшний найрлага, шатаалтын горим, зуухны боловсронгуй биш байдал зэрэг шалтгаанаар зуухнаас гарах хий тоос, тортог, үнс, угаарын хий (СО), хүхрийн ба азотын оксидууд (NOx, SOx), уур, хийн байдалтай органик бодисууд, хүнд хортой элементээр бохирдох нь бий. Ийм бохирдол ихтэй хар өнгөтөй хийг утаа гэнэ. Химийн хэлээр тодорхойлбол, хийн орчинд хатуу, шингэн бодисууд тархсан дисперсийн систем буюу аэрозолийг утаа гэнэ. Ийнхүү, зуухнаас гарах хий, утаа хоёрыг салгаж ойлгох нь зүйд нийцнэ. Хий ч утаа ч гаргадаггүй түлш гэвэл цөмийн түлш; нар, салхи, усны эрчим хүчийг утаагүй гал гэж хэлж бас болно. Байгалийн ба шингэрүүлсэн хий, этилийн ба метилийн спиртийг шатаахад мод нүүрс шатааснаас ч илүү их хэмжээний хий гардагч хийнд нь тоос тортог үгүй тул дээд чанарын утаагүй түлш мөн, модны нүүрсийг зөв түлэхэд бас утаа гардаггүйг бүгд мэднэ. Ийм дээд чанарын түлшинд хүрэх нөхцөл манайд одоохондоо бүрдээгүй байна. Гэсэн хэдий  ч бид утаагүй түлш хэрэглэсээр байгаа улс. Дэлхийн улс орнууд цэвэр шахмал (утаагүй) түлшийг, модлог, энгийн нүүрс, карбонжуулсан нүүрсэн түүхий эдээр олон хувилбар технологиор үйлдвэрлэдэг. Түүнчлэн биобрикет, термоконтактын арга, хими, радиохими, микробиологийн шинэ технологууд төгөлдөржих нэвтрэх шатандаа явж байна. "Таван толгой түлш" ХХК–д үйлдвэрлэж Улаанбаатарын айл өрхүүдэд нийлүүлж байгаа нүүрсэн шахмал сайжруулсан түлш бол Улаанбаатарчууд бидний өнөөдөр хэрэглэж байгаа утаагүй түлш.  Үүнд хүрэх гэж, утаагүй буюу сайжруулсан түлшний үйлдвэрлэлийг үүсгэн хөгжүүлэх гэж Монголчууд бид олон жил оролдож багагүй туршлага хуримтлуулсан, олон ч үйлдвэр, цех  байгуулсан, дампуурсан нь ч олон. Зүтгэсэн хүмүүс нь  зовсон, муу үг сонссон, өр төлбөрт орсон, шорон оронд суусан нь ч бий. Шалтаг шалтгаан нь юу байлаа? хийж чадаагүйнх, чадах гэж оролдож байсныгаа дэмжээгүйнх, төр засгийн араншин ороо, бусгаа байсных. Утаагүй түлшний технологи үнэхээр хүнд, үнэтэй;  манайхан өндөр технологи эзэмшиж  чадаагүй нь  мэдлэг, мэдээлэл дутсантай, үйлдвэрлэхээр зоригсдын хөрөнгө санхүүгийн чадамж хүрэлцээгүйтэй  холбоотой байсаар ирсэн. 2018 онд "Тавантолгой түлш" компани байгуулагдаж Энержи ресурс компаний баяжуулах үйлдвэрийн завсрын бүтээгдэхүүн (middling) – ээр сайжруулсан шахмал түлш хийх томоохон үйлдвэр байгуулсан нь улс төрийн хувьд зоригтой, техник, технологийн хувьд оновчтой шийдэл болсон ба өнөөгийн байдлаар баруун бүсийн үйлдвэрийн 4 цехийн 12 шугам, зүүн бүсийн үйлдвэрийн 3 цехийн 8 шугамаар түлш үйлдвэрлэн гаргаж, нийслэлийн гэр хорооллын иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг  сайжруулсан шахмал түлшээр хангаж байна. Энэ бол томоохон бүтээн байгуулалт, нүсэр ажил байсан бөгөөд  2019-2020 оны хүйтний улиралд нийслэлийн агаарын бохирдлыг 50 гаруй хувиар бууруулж чаджээ. Энэ үйлдвэрийн түлшний давуу тал нь илчлэг ихтэй, дэгдэмхий бодисын агуулга боломжийн хэмжээнд, бат бөх чанар сайтайд оршино. Монгол гэр, байшинд түлшийг үеэр шатаах  загварын зуух хэрэглэдэг, ийм зууханд шатаах түлшний хэмжээ тодорхой хэлбэр хэмжээтэй бат бөх байвал сайн байдаг, гол төлөв 40-50 мм орчим хэмжээтэй, өндгөн хэлбэрийн түлш хэрэглэдэг. Ийм түлшний шаталтаас яагаад утаа бага гардаг билээ?- түлэхэд геометр тэнхлэгийнх төвд хамгийн хүчтэй халж халуун хайлмал бөмбөлөг үүсч дэгдэмхий бодис нь жигд ялгарч  бараг утаагүй шатдаг, механик ба дулааны бат бөх чанартай тул шатаалтын нөхцөлд бараг нунтаграхгүй тул гарах хийтэй хамт тоос тортог, үнс нурам дэгдэн яндангаар хаягддаггүй. Барьцалдуулагч  нь шохойтой тул түлшин дэх хүхэртэй холбогдож дэгдэмхий биш нэгдлийн хэлбэрт шилжүүлж үнсэнд нь үлдээнэ. Энэ үүднээс, сайн шахмалыг сайжруулсан, утаагүй түлшинд тооцдог аж. Тавантолгой түлш энэхүү шаардлагын түвшинд үндсэндээ хүрсэн байна. Илчлэг ихтэй нүүрсэн шахмал дахь органик  бодисын  нүүрсжилтийн зэрэг өндөр, удаан цогшиж шатдаг учраас түүнийг түлэх зуухны яндангийн соролт  сайн, сайтар хөөлөгдсөн,  зуух яндангийн эх биеэр хий алддаггүй байх шаардлага тавигддаг. Дөл богиносч нүүрсжсэн үлдэгдэл  цогшин шатах үед галын хотолд угаарын хий үүсдэг. Яндангийн таталт муу, эсвэл хаалтай,  зуух, яндан сэмэрхий байвал угарын хий / CO / зуухнаас нэвчин гарч гэрт оршин суугч угаартах эрсдэлтэй. Угаартахгүйн тулд зуухаа сайжруулах, яндангийнхаа хаалтыг хаахгүй байх нь хувийн жижиг хариуцлагын асуудал. "Тавантолгой" ХХК зөвхөн түлш үйлдвэрлэх төдийгүй, түүнийгээ тээвэрлэх, борлуулах төдийгүй айл өрхийн зуухыг хөөлөх, угаарын хий мэдрэгч тавьж өгөх, гэр орон дахь угаарын нөхцөл байлыг алсаас хянаж мэдээлэх үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь нэг талаас, жинхэнэ  энэрэнгүй үйлс, нөгөө талаас, хэтэрсэн халамж  гэж үзэж болохоор байна. Ийнхүү бид ямартай ч давгүй чанартай утаагүй түлш хэрэглэж байгаа улс, үүнийгээ мэдэх, бодитой үнэлэх, хүрсэн түвшнээ хадгалах ахиулах нь зөв бодол, зөв үйл мөн. Төгс төгөлдөр юм хаана ч байдаггүй. Хийсэн бүтээсэнээ хайрлан хамгаалж хүрсэн түвшиндээ тулгуурлан алсыг харж дэвшин хөгжих нь нийгмийн хөгжлийн жам болой. Оршин суугчид орон сууцаар бүрэн хангагдаад гэр хороолол үгүй болох цагт тавантолгойн сайжруулсан түлш шиг түлшийг үйлдвэрт ашиглах болно. Яг өнөөдрийн байдлаар, Улаанбаатар дахь сайжруулсан түлшний үйлдвэрлэл, хэрэглээний нөхцөл байдал нилээд хүнд нүсэрдүү байгаа, үүнийг  хөнгөвчлөх, энгийнчлэх шаардлага бий. Үүний тулд: түүхий эдийг шинээр сонгож үйлдвэрлэгч хэрэглэгчид ойртуулах, хэрэглэгчдийн гэр байшингийн зуухыг сайжруулах, холбогч-барьцалдуулагчийг өөрийн түүхий эдээр өөрөө үйлдвэрлэх арга шийдлийг хэрэгжүүлэх ёстой. Холбогчийн хэд хэдэн үйлдвэр  одоо ч ажиллаж байгаа, ойрын үед энэ хэрэгт томоохон дэвшил гарах нь эргэлзээгүй. Химийн ухааны доктор Ж.Дугаржав Монгол Улсын Шинжлэх ухааны академи