Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах, нийслэлийн гэр хорооллын иргэдэд стандартын шаардлага хангасан түлш нийлүүлэх ажлын хүрээнд БНХАУ-аас хагас коксон түлш худалдан авч, тээвэрлэх ажлыг зохион байгуулж буй. Энэхүү ажилд хувийн хэвшлийн дөрвөн компани нийгмийн хариуцлагаа хэрэгжүүлэн оролцож, хагас коксон түлшийг Эрээн өртөөнөөс Улаанбаатар хүртэл галт тэргээр тээвэрлэж байна. Тус компаниуд нь төмрийн хүдэр, жонш зэрэг экспортын бүтээгдэхүүнийг БНХАУ-д хүргээд буцахдаа хагас коксон түлшийг тээвэрлэдэг юм. Энэ сарын 21-ний өдрийн байдлаар Эрээн өртөөнөөс нийт 41 галт тэрэг 1832 вагон 90 мянган тонн хагас коксон түлшийн тээвэрлэн, Улаанбаатарт буулгаад байна.

БНХАУ-аас нийлүүлж буй хагас коксон түлшинд хоёр улсын итгэмжлэгдсэн лабораториор тогтмол шинжилгээ хийлгэж, иргэдийн хэрэгцээнд нийлүүлж буй. Үйлдвэрлэгчээс гадна Эрээн хотод БНХАУ-ын итгэмжлэгдсэн CCIC лабораторийн шинжилгээг үндэслэн гаалийн бүрдүүлэлт хийж байна. Мөн Улаанбаатар хотод Монгол Улсын итгэмжлэгдсэн лабораториор шинжилгээ хийлгэдэг. Эдгээр шинжилгээний нэг болох Шинжлэх ухааны академийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнд хийлгэсэн шинжилгээний дүгнэлт гарлаа. Тавантолгой түлш компани 09 болон 11 дүгээр сард таван удаа түлшний дээж хүргүүлж, шинжилгээ хийлгэсэн байна. Дүгнэлтийг харьцуулах зорилгоор 2025 оны 09 дүгээр сард айл өрхүүдэд борлуулсан мидлингийн шахмал түлшинд мөн шинжилгээ хийжээ. Шинжилгээний дүгнэлт: БНХАУ-д үйлдвэрлэсэн хагас коксон түлшний дэгдэмхий бодис, хүхэр, чийг, бат бөхийн үзүүлэлт нь "Сайжруулсан хатуу түлш. MNS5679:2025" стандартын шаардлагыг хангаж байна. Мидлингийн түлштэй харьцуулахад дэгдэмхий бодис 1.8-2.0 дахин бага, хүхэр 1.5-2.0 дахин бага байгаа нь агаарт ялгарах хүхэрлэг хийг 2 дахин, PM2.5, РМ10 нарийн ширхэгт тоосонцорын хэмжээг тодорхой хувиар бууруулахаар байна. Чийг нь мидлингийн түлшнээс 2-59 хувиар, үнслэг нь 8-19 хувиар, илчлэг нь 3-17 хувиар бага байна. Энгийн зууханд шатаасан хагас коксон түлшний үнсийг дахин шатааж, жингийн алдагдлыг тодорхойлоход 1.7% байгаа нь хагас коксон түлш харьцангуй бүрэн шатсаныг харуулж байна

Агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хорооны Ажлын албанаас өгсөн чиглэлийн БНХАУ-ын Эрээн хотын гаалийн хяналтын талбайд ажиллаж, коксон түлшний нөөц бүрдүүлэлттэй танилцлаа. БНХАУ-ын Шэнмү хотын үйлдвэрээс өдөрт 2000-2500 тонн хагас коксон түлш ачааны автомашинаар тээвэрлэн Эрээн хотын гаалийн хяналтын талбайд буулгадаг байна. Одоогоор тус талбайд 8000 гаруй тонн хагас коксон түлшний нөөц бүрджээ. Үүнээс Улаанбаатар хот руу тогтмол нэг цуваа буюу 2200 тонныг тээвэрлэн, Тавантолгой түлш ХХК-ийн үйлдвэрийн талбайд буулгаж байна. Шэнмү хотын "Shaanxi Coal Chemical Group"-ийн "Shenmu Energy Developments Ltd Wuzhou Branch" компани 12 шугамаар Улаанбаатар хотод нийлүүлэх хагас коксон түлшийг үйлдвэрлэж байгаа аж. Цаашид нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх боломж бүрэн байгаа хэдий ч Монголын Улсын зүгээс вагоны тоог нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэдгийг тус компанийн үйл ажиллагаа хариуцсан менежер Ян Жиан Лун хэллээ. Нийслэлийн иргэдийн хэрэглээнд зориулан 2025-2026 оны галлагааны улиралд БНХАУ-аас 306 000 тонн хагас коксон түлш худалдан авах гэрээтэй. Одоогоор 90 гаруй мянган тонн хагас коксон түлшийг татан аваад байгаа аж. Коксон түлш татан авах ажлыг төр, хувийн хэвшлийн аж ахуй нэгж байгууллагууд нийгмийн хариуцлагын хүрээнд вагоны түрээсгүйгээр тээвэрлэж байгаа аж. Өнөөдрийн байдлаар 76 мянган тонныг савлан, нийслэлчүүдийн хэрэглээнд нийлүүлээд байна. Үйлдвэрлэгч талын нийлүүлж байгаа түлшийг Эрээн хотын гаалын хяналтын талбайд ирэхэд нь дээш авч БНХАУ-ын итгэмжлэгдсэн CCIC лабораторид өгч шинжлүүлдэг бөгөөд шинжилгээний хариуг үндэслэн гаалийн бүрдүүлэлт хийн Монгол руу төмөр замаар тээвэрлэж байгаа гэдгийг Тавантолгой түлш ХХК-ийн Ерөнхий технологич Д.Өлзийбат хэллээ. Мөн Монголд ирсэн даруйд түүврийн араар дээж авч компанийн дотоод лабортари болон итгэмжлэгдсэн хөндлөнгийн лабораториудад өгч шинжлүүлдэг байна. Өнгөрсөн хугацаанд монгол улсын стандартаас зөрсөн зөрчилтэй түлш ирээгүй гэв. Монгол Улсад мөрдөж буй стандартаар хагас коксон түлшний дэгдэмхий 12 хувиас ихгүй, хүхрийн агууламж 0,5 хувиас ихгүй, илчлэг 5500 кл/клар-с багагүй, үнслэг 22 хувиас ихгүй байхаар тусгажээ.  

Нийслэлийн 7 дүүргийн гэрээт борлуулалтын 331 цэгээс шахмал түлш болон хагас коксон шахмал түлшний 2475 тонн бүтээгдэхүүний захиалга ирсэн байна. Үүнээс 1535 тонн нь мидлингэн шахмал түлш байгаа бол 940 тонн нь хагас коксон түлшний захиалга байна. Хагас коксон шахмал түлшийг 25 кг-аар савласан бөгөөд хэрэглэгчдэд 5000 төгрөгөөр худалдаалагдана. Хэрэглэгчдийн зүгээс "Хотула" апп болон "Сайн" карт, Иргэний үнэмлэхний QR кодыг уншуулан түлшээ авах боломжтой.

Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Ногоон хөгжлийн хороо Тавантолгой түлш ХХК-ийн түлшний үйлдвэрт өнөөдөр хуралдлаа. Хуралдаанд Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн салбар, ногоон хөгжил болон агаар, орчны бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч А.Амартүвшин, НИТХ-ын Ногоон хөгжлийн хорооны гишүүд, НИТХ-ын Ажлын алба, Нийслэлийн агаар, орчны бохирдолтой тэмцэх газар, "Түлш хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв" ОНӨААТҮГ, нийслэлийн долоон дүүргийн удирдлагууд болон Тавантолгой түлш ХХК-ийн удирдлагууд оролцов. Хуралдааны үеэр Тавантолгой түлш ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Ц.Эрдэнэбаяр болон холбогдох албаны удирдлагууд компанийн бүтэц, зохион байгуулалт, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа, агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр хэрэгжүүлж буй төсөл, арга хэмжээ болон түүний үр дүнгийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өглөө. Мөн нийслэлийн гэр хорооллын өрхүүдэд шинээр нэвтрүүлж буй хагас коксон түлш, түүнчлэн Баянгол, Чингэлтэй дүүргийн 5000 өрхийг хийн түлшинд шилжүүлэх ажлын явц, хэрэгжилтийн талаар танилцуулсан юм. Түүнчлэн НАОБТГ, "Түлш хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв" ОНӨААТҮГ болон дүүргүүдийн удирдлагууд энэ галлагааны улиралд хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө, угаарын эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, тулгамдаж буй асуудлуудын талаар санал солилцов. Хуралдааны төгсгөлд НИТХ-ын Ногоон хөгжлийн хорооны дарга Б.Золтуяа, холбогдох чиг үүргийн байгууллагуудын хамтын ажиллагаа сайжруулах, нийслэлийн хэмжээнд агаарын бохирдлыг бууруулах бодит үр дүнд хүрэхийн ажлын уялдааг сайжруулах шаардлагатайг  онцлов.Мөн тэрбээр угаарын эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг эрчимжүүлж, иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах чиглэлд бодит арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхийг холбогдох байгууллагуудад үүрэг болгож, НИТХ-ийн чуулганд ажлын үр дүнг танилцуулахыг даалгалаа.

Монгол Улсад мөрдөгдөж буй сайжруулсан хатуу түлшний стандартыг шинэчлэн батлуулж "MNS5679:2025" стандарт мөрдөгдөж эхэллээ. Өмнө нь мидлингэн шахмал түлшийг хэрэглээнд нэвтрүүлсний дараа уг "Сайжруулсан хатуу түлшний техникийн шаардлага" MNS 5679:2022 стандартыг батлуулж мөрдөж байсныг ийнхүү шинэчлэн батлуулж байгаа юм. Стандартыг шинэчлэн батлуулснаар өмнөх стандартын техникийн шаардлагыг илүү нарийвчилж, хатуу түлшинд тавигдах техникийн шаардлагыг чангатгаж, олон улсын түвшинд хүргэж байгаа юм. Тухайлбал, хагас коксон түлш нь "нүүрсийг дулааны аргаар боловсруулан авсан хагас кокс (13-50 мм ширхэглэлтэй), хагас коксыг холбогчтой шахсан түлш гэж стандартад тусгажээ. Шинэ стандартад хагас коксон түлшний техникийн шаардлагыг дараах байдлаар тусгасан байна. Үүнд: -Илчлэг 5500 ккалл/кг-аас багагүй -Хүхэр 0,5 хувиас ихгүй -Дэгдэмхий 12 хувиас ихгүй -Чийг 6 хувиас ихгүй -Үнслэг 20 хувиас ихгүй байхаар тусгажээ. Мөн 25 кг-ын нэг шуудай түлшний үйрмэгийн хэмжээ нь нийт жингийн 5 хувиас хэтрэхгүй байхаар стандартад тусгасан байна.

  Нийслэлийн гэр хорооллын айл өрхүүд энэ өвөл хагас коксон шахмал түлшийг галлагаандаа хэрэглэнэ. Тэгвэл энэхүү хагас коксон шахмал түлш нь Монгол Улсын болон олон улсын стандарт шаардлагад бүрэн нийцсэнийг гэрчлэх "Тохирлын гэрчилгээ"-г холбогдох мэргэжлийн байгууллагаас олголоо. Хагас коксон шахмал түлшний "Тохирлын гэрчилгээ" гэдэг нь тухайн бүтээгдэхүүн олон улсын болон дотоодын стандарт, техникийн шаардлагад нийцэж байгааг баталгаажуулдаг баримт бичиг юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ гэрчилгээ нь хэрэглэгч тухайн түлшийг хэрэглэхэд аюулгүй гэдгийг баталгаажуулахын зэрэгцээ хүрээлэн буй орчинд эрсдэлгүй болохыг нотолж буй юм.   Энэхүү гэрчилгээг Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа итгэмжлэгдсэн лабораториудын шинжилгээний дүн, тайланг үндэслэн олгодог юм.     

Сайжруулсан шахмал түлшний хэрэглээ, борлуулалт, хагас коксон түлшний хэрэглээ зэрэг цаг үеийн асуудлаар нийслэлийн Засаг даргын нийгмийн салбар, ногоон хөгжил болон агаар, орчны бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч А.Амартүвшин мэдээлэл өглөө. Тэрбээр "Аравдугаар сарын 1-нээс нийслэлд хагас коксон түлшийг борлуулна. Хагас коксон түлш нь ахуйн хэрэглээнд нүүрсийг хэрэглэж болох хамгийн боловсронгуй бүтээгдэхүүн юм. Хагас коксон түлшинд ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэн болон бусад лабораторийн хийсэн шинжилгээгээр Сайжруулсан шахмал түлшээс 45-50 хувиар бага бохирдол ялгаруулна. Сайжруулсан шахмал түлшээс 25 хувиар бага угаарын хий ялгаруулна. Уушгинд шүүгддэггүй нарийн ширхэгт тоосонцор 80 хүртэл хувиар багасна. Гэр хороололд буюу яндангаас гарч байгаа агаарын бохирдол 80 хүртэл хувиар буурна гэж тооцоолсон. Ингэснээр энэ өвөл Улаанбаатар хотын агаар орчны бохирдол 45-50 хувь хүртэл буурна гэж тооцоолж байна. Хагас коксон түлш худалдаалагдаж эхлэхээр иргэд сайжруулсан түлштэй харьцуулан хэрэглэж, өөрсдөө дүгнэлт хийх боломжтой болно. Эхний хоёр вагон хагас коксон түлш өчигдөр хилээр орж ирж байна. Нийслэлд хараахан ирээгүй, гараагүй байхад нь сошиалд ташаа мэдээлэл гарсан байсан. Нийслэлийн зүгээс хагас коксон түлшний үйлдвэр барих ажлын судалгааг хийж, аравдугаар сард урьдчилсан тендер зарлана" гэв. Мөн тэрбээр угаарын хийн асуудлаар мэдээлэл өглөө. "Аргал, мод, цаас, түүхий нүүрс, сайжруулсан нүүрс гээд юу ч түлсэн угаарын хий ялгарна. Энд их багын л ялгаа бий. Иргэд зуухныхаа бүрэн бүтэн байдлаас эхлээд аюулгүй байдлаа сайн хангах ёстой. Түүнчлэн түлш бүрэн шатаж дуусаагүй байхад яндангаа авч, өрхөө бүтээх зэргээр өөрсдийгөө эрсдэлд оруулж байгаа тохиолдол байна. Өчигдөр 31 айлын 81 хүн угаартсан. Угаар мэдрэгч төхөөрөмжийн дохиоллын систем ажиллаж, хариу арга хэмжээний баг шуурхай ажиллан 80 иргэнийг аварч чадсан. Нэг иргэн харамсалтайгаар нас барлаа. Энэ айл гал нь унтарч дуусаагүй байхад яндангаа авч өрхөө бүтээсэн байсан. Түүнчлэн энэ өдөр угаарын хийд өртсөн 31 айлд угаар мэдрэгч нь ажиллаад дуугарахаар нь дэвсэж эвдэлчихээд буцаад унтсан тохиолдол ч гарсан. Энэ жил бид иргэдийн аюулгүй байдлыг хангахын тулд 110 гаруй мянган айлыг угаар мэдрэгч ухаалаг төхөөрөмжөөр холбосон. Одоо 30 мянган айлыг угаар мэдрэгч ухаалаг төхөөрөмжтэй болгох ажил ид дундаа явж байна. 45 мянга гаруй айлд мөн энэ төхөөрөмжийг суурилуулна. Ингээд нүүрс түлш байгаа 172 мянган айлыг угаар мэдрэгчтэй болгож угаарын эрсдэлийг бүрэн хянана. Угаар мэдрэгчтэй айлуудаас ирж буй мэдээлэлд үндэслэн шаардлагатай тохиолдол гармагц 5-7 минутад шуурхай арга хэмжээний баг ажиллаж буй" гэлээ.

Нийслэлийн долоон дүүргийн хэмжээнд шахмал түлшний борлуулалт эхэлсэнтэй холбогдуулан Тавантолгой түлш компанийн ажилтан албан хаагчид "ХОТУЛА" аппликейшнийг хэрхэн ашиглах талаарх заавар зөвлөгөөг борлуулалтын цэгүүдэд биечлэн ажиллаж мэдээлэл өгч байна. Иргэдийн хувьд "Сайн" картаар болон "ХОТУЛА" аппликейшныг ашиглан шахмал түлшээ худалдан авч байгаа бөгөөд долоо хоногт 7 шуудайг авах боломжтой юм. Сайн картгүй болон аппликейшн ашиглах боломжгүй иргэдэд иргэний үнэмлэхний ард байрлах QR кодыг ашиглан худалдан авалт хийх боломжийг ирэх сарын 1-ээс нээхээр хөгжүүлэгч компанийнхан ажиллаж байна. Цаашид арванхоёрдугаар сарын 15-аас Сайн картыг хэрэглээнээс бүрэн халах юм. Тиймээс шахмал түлш хэрэглэгч, иргэд гар утсандаа "ХОТУЛА" аппликейшнийг татаж авахыг зөвлөж байна.  

Нийслэлд энэ жил шахмал түлшний 400 борлуулалтын цэг ажиллана. Өнөөдрийн байдлаар 332 цэг ажиллаж байна. Энэ жилийн тухайд иргэд "HOTULA" аппликейшн болон "Сайн" карт ашиглан түлш худалдан авах боломжтой. "HOTULA" аппликейшн нь хэрэглэгч өөрийн худалдан авсан түлш, зарцуулалт, үлдэгдлээ шууд хянах боломжийг олгож, өрхийн хэрэглээг ил тод, хэмнэлттэй болгох давуу талтай юм. Харин арванхоёрдугаар сарын 15-аас эхлэн "Сайн" картын системийг бүрэн халж, зөвхөн аппликейшны систем рүү шилжинэ. Харин энэхүү аппликейшныг ашиглах боломжгүй айл өрх, хэрэглэгчид иргэний үнэмлэхнийхээ QR кодоор түлшээ худалдан авч болох юм. Нийслэлийн Агаар, орчны бохирдолтой тэмцэх газрын дарга Д.Мөнхбаатар "Энэ жил нийслэлд 43 мянган тонн мидлингийн шахмал түлш, 306 мянган тонн хагас коксон шахмал түлшээр иргэдийн хэрэглээг хангахаар төлөвлөсөн. Түлшний хомсдол үүсэхгүй, бүх борлуулалтын цэгүүд дээр түлшний нөөц хангалттай байна. Нэг шуудай сайжруулсан шахмал түлшний үнэ 3750 төгрөг, нэг шуудай хагас коксон шахмал түлш 5000 төгрөг байна. Энэ жил түлш борлуулах цэгүүд хоёр гуравдугаар гудамжинд байрлаж байна" гэлээ.

Галлагааны 2025-2026 оны улирал албан ёсоор эхэлж Тавантолгой түлш ХХК өнөөдрөөс нийслэлийн 7 дүүргийн гэрээт борлуулалтын 274 цэгээр дамжуулан нийт 1370 тонн шахмал түлш худалдаанд гаргалаа. Энэ өвөл нийт гэрээт борлуулалтын 400 цэг ажиллахаас өнөөдрийн байдлаар 379 иргэн гурвалсан гэрээ байгуулсан бол 274 цэгээс захиалга өгч баталгаажуулаад байна. Энэ жилийн хувьд иргэд "HOTULA" аппликейшн болон "Сайн" картаа ашиглан түлш худалдан авах боломжтой бөгөөд "HOTULA" аппликейшн нь хэрэглэгч өөрийн худалдан авсан түлш, зарцуулалт, үлдэгдлээ шууд хянах боломжийг олгож, өрхийн хэрэглээг ил тод, хэмнэлттэй болгох давуу талтай юм. Мөн Тавантолгой түлш ХХК өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын хүрээнд нийт 42635 тонн шахмал түлшийг нийслэлийн  гэрээт 20 агуулахуудад нөөцөлж, айл өрхүүдийг тасалдалгүй түлшээр хангах нөхцөлийг бүрдүүлээд байна. Цаашид компанийн зүгээс борлуулалтын шинэ системийг үе шаттайгаар нэвтрүүлж, хэрэглэгчдийн өдөр тутмын хэрэглээг хөнгөвчлөх, түлшний нийлүүлэлтийг хүртээмжтэй, найдвартай болгох чиглэлд онцгойлон анхааран ажиллаж байна.

Тавантолгой түлш ХХК-ийн Түлшний үйлдвэрийн 3 дугаар цехийн барилга болон уутат фильтерийн барилгыг хүлээн авах улсын комисс өнөөдөр ажиллаж, шаардлагатай бүх норм, стандартын биелэлтийг нарийвчлан шалгасны үндсэн дээр эдгээр барилгуудыг байнгын ашиглалтад оруулахаар шийдвэрлэлээ. Түлшний үйлдвэрийн 3 дугаар цех нь түлш үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг өргөтгөх, бүтээгдэхүүний гарцыг нэмэгдүүлэх гол үйлдвэр юм. бөгөөд үйлдвэрийн үйл ажиллагааг тогтвортой, найдвартай явуулахад чухал үүрэгтэй юм. Уутат фильтерийн барилга нь үйлдвэрлэлийн явцад үүсэх утаа, тоосжилтыг шүүж багасгах, үйлдвэрийн дотоод орчны агаарын чанарыг сайжруулахад онцгой ач холбогдолтой байгууламж юм. Ингэснээр үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг бүрэн ашиглаж, үйл ажиллагаа тогтвортой явах, ажиллагсдын аюулгүй байдал, байгаль орчны стандартын шаардлагыг хангах нөхцөл бүрдэж байна.